Sinds de uitvinding van de derailleur is er geen uitvinding geweest die zoveel toegevoegde waarde heeft gehad voor de fietssport als de klikpedalen!  Of je nou net begint met fietsen of al een tijd fietst, correct geplaatste schoenplaatjes zijn een enorme hulp en een genot als je rijdt!  Het correct plaatsen van de plaatjes kan wel eens een lastige klus zijn, ik ga proberen je te helpen deze te klaren.

Je schoenplaatjes zijn de (bijna) vaste verbinding tussen je lichaam en je fiets. Het beïnvloedt hoe je kracht overbrengt op je pedalen, door de stand van je voeten te fixeren. De positie bepaalt daardoor de rotaties in je knieën. Probeer maar eens met een overdreven stand van je tenen naar binnen een trapbeweging te maken met je onderbeen. Je ziet dan dat je knie een soort laterale slingerbeweging maakt. Bij een minder overdreven stand van je voet is er nog steeds zo’n laterale knierotatie, waar je last van kan krijgen als het niet je natuurlijke stand is.

Hoe plaats je de plaatjes onder je schoenen?

Als je wil bepalen hoe je de plaatjes onder je schoenen kan plaatsen, kan ik je de site van Steve Hogg aanbevelen. Hij legt heel mooi uit hoe je kracht overbrengt vanaf de bal van je voet en hoe je dit vertaalt in de optimale positie. Zelf probeer ik zijn 1^e methode aan te houden.

Zijn techniek houdt in dat je het gewricht opzoekt van het eerste kootje van je grote teen (metatarsophalangeale gewricht) en het zelfde gewricht bij je kleine teen (zie afbeelding verderop). De lijn tussen deze twee gewrichten loopt over de bal van je voet. Het centrale punt van je plaatje (wat precies over de as van je pedaal loopt) moet iets achter deze lijn geplaatst worden, waarbij deze afstand afhankelijk is van je schoenmaat. Voor mijn voeten houdt dat in dat het plaatje 10 -12 mm achter deze lijn zit. Als je moeite hebt om de juiste punten te vinden op je voet, kijk dan dit filmpje van Steve: https://vimeo.com/9589645.

De draaiing van je voet ten opzichte van je enkel moet jouw ‘ontspannen’ houding zijn. Bijvoorbeeld als je een paar stappen op de plaats maakt en stil gaat staan, of de houding van je voeten wanneer je van zittend op een tafel op de grond springt. Dan kom je neer in jouw neutrale positie.

Historie met zwakke knieën

Ik heb al mijn hele leven last van ‘slappe kniebanden’. Althans zo noemde de fysiotherapeut het ooit. Ik lag op mijn rug op de behandeltafel en hij pakte mijn voet en bracht mijn onderbeen horizontaal naar boven, wat een hoek van 120 graden in mijn knie gaf. Vervolgens schudde hij mijn onderbeen van links naar rechts vanaf mijn enkel. Ik vind het leuk om bijzonder gevonden te worden, maar de verwondering op zijn gezicht vond ik op dat moment minder. De banden waren zo rekbaar dat mijn hele knie behoorlijk heen en weer schudde. Doordat mijn knie dus veel vrijheid heeft om te bewegen, kan deze ook scharnieren over draaipunten waar het niet voor bedoeld is, met schade als gevolg. Een goed werkende set kniebanden houdt de knie in het gareel en voorkomt schade. Maar niet getreurd: een sterk spierkapsel rondom de knie kan hetzelfde effect hebben! 

Voordat ik fietste had ik vaak last van mijn knieën na inspanning. Bijvoorbeeld na een flinke wandeling over ongelijk terrein, of na hardlopen. Door de onnatuurlijke knierotaties zwelt het flink op, met veel ongemak. Fietsen lijkt voor mij de ideale beweging om de spieren in mijn knie goed te houden, maar….  Als mijn fiets en de schoenplaatjes niet goed afgesteld zijn, dan krijg ik na 10 kilometer al problemen. Het is een wankel evenwicht tussen zadelhoogte, zadelpositie en positie van de plaatjes. Voor mijn racefiets heb ik na een bikefitting bij mijn fietsenmaker een prettige positie gevonden. Deze wil ik nu ook graag vasthouden!

Nieuwe gravelfiets

Recent kocht ik een gravelfiets, ik vind het in de herfst altijd spannend als er blad is gevallen en het geregend heeft om op mijn racefiets te rijden. Ik heb al meerdere schuivers meegemaakt, waardoor ik in het najaar eigenlijk alleen nog buiten rijd als het blad nog aan de bomen zit. Een gravelfiets leek me een mooie oplossing door de bredere banden. Eigenlijk een kruising tussen een  MTB en een racefiets, waarmee je ook de heide op kan en de bossen in, waarvan ik hier voldoende om me heen heb. Ik heb nu een prachtige Kona Sutra binnen staan die me toelacht op op te gaan rijden, maar.. Op oneven bosgrond rijd je met MTB pedalen: Shimano SPD. Dit type is het prettigst als je snel in- en uit moet klikken, de pedalen werken aan beide kanten én je kunt gewoon op de straat lopen zonder je plaatjes te slijten. Ik had al SPD schoenen voor spinninglessen, maar ik was nooit echt tevreden over de stand van de plaatjes.

Enthousiast begon ik met gravelen. Mede door een gebrek aan spieren, ook wel een corona-body genoemd, gingen al heel snel mijn knieën protesteren. Het blijkt dat de stand van mijn SPD plaatjes echt niet goed is. Ik wilde heel graag de positie van mijn Look Keo raceschoenen kunnen kopiëren naar de SPD schoenen, maar hoe doe je dat?

Nieuwe plaatjes

Als je veel fietst, zul je je plaatjes verslijten. Zelf rijd ik met Look Keo plaatjes onder mijn raceschoenen, deze slijten net zo hard als de SPD-SL van Shimano die velen van jullie gebruiken. Ik gebruik bijna altijd beschermende kappen over mijn plaatjes als ik moet lopen, zelfs bij een koffiepauze. Want als je plaatjes versleten zijn, wordt het lastig om in je pedalen te klikken. Erger nog, je kunt bij grote krachtsinspanning uit je pedaal schieten. Dit overkwam mij ooit bij een toertocht in Limburg, wat bij de korte klimmetjes erg ongemakkelijk was.

Het vervangen van de plaatjes luistert heel nauw bij mij vanwege mijn knieën. Als de plaatjes nog een beetje ok zijn, kun je met een stift de omtrek van de plaatjes op de bodem van je schoen tekenen, zodat de nieuwe er op dezelfde manier onder kunnen worden geschroefd. Dit heeft één nadeel: als de plaatjes door de tijd de grote krachten iets verschoven zijn, neem je deze wijziging ongezien over !

Als je nieuwe schoenen moet kopen, sta je voor een heel andere uitdaging: hoe kopieer je de positie van de plaatjes van je oude schoen naar je nieuwe?

Nieuwe schoenen

Als je nieuwe schoenen hebt, kun je niet uit de voeten met de stift methode. Je zou op het oog kunnen proberen de positie over te nemen, maar dat werkt niet als je de plaatjes van je oude schoenen overzet, zodra je de plaatjes losschroeft is je voorbeeld verdwenen.

Er zijn verschillende oplossingen op de markt die je kunnen helpen. Zo is er de methode met de Ergon TP1. Een afstelmal, waarmee je de positie kunt aftekenen van je schoen ten opzichte van je plaatjes. Deze methode vind ik elegant en helder. De methode sluit aan bij de basis van Steve Hogg, namelijk de plaatjes worden geplaatst ten opzichte van de bal van je voet, zoals hierboven beschreven.

Het gebruik gaat ongeveer als volgt. Plak wat schilderstape op je schoen bij de knobbels aan de binnen- en buitenkant, dus bij de “metatarsophalangeal joint” en de “Head of the 5th Metatarsal” op de foto. Zoek de knobbels en de gewrichten op (zet je nagel erin om het gewricht te vinden) en zet een verticale streep van dit punt op de zijkant van je schoen naar de zool van je schoen. Plak ook wat tape aan de achterkant van je schoen en stel het exacte midden vast van je hiel en teken deze ook af op de schoen.

Zet nu de schoen met het plaatje in de mal van de TP1. De posities waar de strepen nu de zool raken kun je aftekenen op de mal. Hiermee is de positie van je plaatje ten opzichte van je gewrichten vastgelegd met drie punten.

Doe nu je nieuwe schoenen aan en plak ook hier tape op en teken dezelfde punten af op de tape.  Als je nu de plaatjes losjes onder de schoenen schroeft (met vet of loctite etc), dan kun je de plaatjes nog iets bewegen. Plaats de nieuwe schoen nu met plaatje in de mal en beweeg de schoen in dezelfde positie als de vorige schoen, door het afgetekende gewricht op te lijnen met de markeringen op de mal. Schuif het geheel iets over de rand van de tafel, waardoor je bij de onderkant kan en schroef de plaatjes vast.

Het is overigens ook een goed idee om regelmatig te controleren of de plaatjes niet verschoven zijn. Nu je toch de positie hebt gemarkeerd op je mal, kun je bij schoonmaken van je schoenen meteen even checken of ze nog goed staan.

Van Look Keo naar SPD

Deze methode werkt ook als je van plaatjestype wijzigt. Je hebt dan twee typen afstelmallen nodig. Als je de posities die je hebt afgetekend op de Look Keo (of SPD-SL) mal exact overneemt op de mal voor de SPD plaatjes, kun je dezelfde stand bereiken! Het gaat tenslotte om de draaiing, voor- achter plaatsing en de links-rechts positie die je hebt vastgelegd.

Zelfbouw

Uiteraard kan deze methode ook toegepast worden met andere hulpmiddelen. Mijn eerste poging was met karton, waar ik de vorm van mijn schoenplaatje uitgesneden had en de randen versterkt had met ducttape. Als de schroeven van het plaatje maar los genoeg zitten, kun je hetzelfde bereiken, maar het is iets lastiger dan met een rigide mal doordat het karton vervormt. Hiermee kon ik geen kopie maken naar een ander type plaatje.

Aangezien ik sinds kort beschik over een 3D printer, ben ik op zoek gegaan naar oplossing om een betere mal te printen. Ik vond een mooie oplossing voor Look Keo op internet. Deze was alleen te groot voor het bouwoppervlak van mijn printer. Met wat aanpassingen in een 3D design programma heb ik de plaat in tweeën gesneden als een legpuzzel en ik was onderweg. Voor mijn Keo schoenen werkte dit prima. Nu wilde ik nog een SPD variant om de kopie te kunnen maken van de posities. Deze heb ik zelf maar gemaakt, want die kon ik niet vinden.

Ik vond een exact 3D model van een SPD plaatje, welke ik gebruikt heb om de Look Keo mal aan te passen. Ik heb nu ook SPD mal met een opstekende rand die tussen het profiel van de schoen past, die precies even groot is als de Keo mal. Ik kan daardoor exact de positie van de Keo plaatjes overnemen op de SPD schoen nu! Ik ga nu weer met veel vertrouwen op de gravelfiets verder!

Als je na het lezen ook een afstelmal nodig hebt, kan ik je misschien wel helpen, ik maak ook een SPD-SL variant. Stuur me een mailtje!